Agnieszka Małkowska
Zakład Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka
Dla dzieci i młodzieży szkoła, obok rodziny i grupy rówieśniczej, stanowi jedno
z ważniejszych środowisk wychowawczych. Jest miejscem zdobywania nowych
doświadczeń i kształtowania tożsamości młodych osób. Środowisko psychospołeczne
szkoły (w tym m.in. poziom uczestnictwa uczniów w życiu szkoły, satysfakcja
uczniów ze szkoły, postrzeganie wymagań szkolnych) i sposób jej funkcjonowania
ma wpływ na zdrowie (w tym zachowania zdrowotne) i samopoczucie uczniów. Jednym
z elementów szkoły, który może wpływać na ryzyko występowania zachowań
ryzykownych uczniów jest wsparcie społeczne z trzech źródeł: ze strony
nauczycieli, innych uczniów z klasy i rodziców. Poziom postrzeganego wsparcia
społecznego ma znaczenie w odniesieniu do ryzyka występowania tych zachowań.
Wysoki poziom wsparcia znacznie to ryzyko obniża, natomiast niski powoduje
wzrost ryzyka.
Celem pracy jest przedstawienie wyników badań nad:
· postrzeganiem środowiska psychospołecznego
szkoły przez uczniów 11-18-letnich
w Polsce i w innych krajach;
· częstością występowania u uczniów 11-18-letnich zachowań ryzykownych m.in. palenia tytoniu, picia alkoholu, przedwczesnej inicjacji seksualnej;
· postrzeganie środowiska szkoły i częstość występowania zachowań ryzykownych uczniów 11-15-lenich z 22 krajów Unii Europejskiej;
· wpływem postrzeganego przez gimnazjalistów
wsparcia społecznego na ryzyko podejmowania zachowań ryzykownych dla zdrowia.
Badane osoby
Do badania dobrano następujące
próby uczniów: a) Uczniowie szkoły podstawowej
i gimnazjum (N=6383 w tym 3204 chłopców i 3179 dziewcząt) z klas: V szkoły
podstawowej (11 lat); I gimnazjum (13 lat); III gimnazjum (15 lat). W etapie
pierwszym wylosowano 48 powiatów, w drugim 308 klas. Brano pod uwagę szkoły
publiczne i niepubliczne.
W każdym województwie wylosowano
odpowiednią liczbę klas z każdego poziomu
w mieście i na wsi.
b) Uczniowie szkół
ponadgimnazjalnych różnych typów (licea ogólnokształcące
i profilowane, technika, zasadnicze szkoły zawodowe) (N=2893 w tym 1490
chłopców i 1403 dziewcząt), z klas: I (16 lat) i III (18 lat). Ogółem zbadano
130 klas. W pierwszym etapie wylosowano szkoły, w drugim – klasę w obrębie
szkoły. Próbę stratyfikowano według typu szkoły, wielkości miasta oraz
województwa, a udział każdego województwa był proporcjonalny do jego udziału w
ogólnej liczebności ludności Polski w grupie wiekowej 15-19 lat.
c) W porównaniach
międzynarodowych badań HBSC, ze wszystkich krajów biorących udział w tych
badaniach, do analizy wybrano uczniów, którzy pochodzili z 22 krajów Unii
Europejskiej. Średni wiek uczniów we wszystkich zbadanych krajach wynosił: 11,6;
13,6
i 15,6 lat. W każdym kraju dobrano reprezentatywną próbę zgodnie z zaleceniami
zawartymi w międzynarodowym protokole z badań. Jednostką losowania była klasa.
Ogółem w 22 krajach UE zbadano 115 978 uczniów.
Metoda
W pracy wykorzystano:
· fragment międzynarodowych badań nad Zachowaniami Zdrowotnymi Młodzieży Szkolnej HBSC – Health Behaviour in School-aged Children: A WHO Collaborative Cross-national Study. Badania w 2002 r. stanowiły czwartą edycję badań w Polsce.
· projekt badawczy Ministerstwa Nauki i
Informatyzacji nr 2 PO5D 064 27 „Zdrowie subiektywne oraz zadowolenie z życia i
zachowania zdrowotne uczniów szkół ponadgimnazjalnych w Polsce w kontekście
czynników psychospołecznych
i ekonomicznych”. Badania wykonano w 2005 r .
Narzędzia badawcze
· Międzynarodowy, standardowy kwestionariusz
opracowany przez zespół badaczy HBSC. Kwestionariusz obejmował trzy obszary:
zachowania zdrowotne – sprzyjające i ryzykowne dla zdrowia, samoocenę zdrowia i
zadowolenie z życia oraz kontekst, w jakim żyją
i funkcjonują młodzi ludzie: rodzinę, rówieśników, szkołę. Jednym z elementów
środowiska psychospołecznego szkoły było wsparcie społeczne udzielane uczniom
przez nauczycieli, innych uczniów z klasy i rodziców.
· Międzynarodowy kwestionariusz HBSC wzbogacony m.in. o Skalę do pomiaru postrzegane wsparcia społecznego Oslo-3 Item Social Support Scale, Skalę Typu A/B – WERSJA DM-TAB i Skalę GHQ-12 – General Health Questionnaire.
W pracy wykorzystano
następujące obszary badawcze: satysfakcja ze szkoły, osiągnięcia szkolne,
uczestnictwo uczniów w życiu szkoły i ich autonomia, obciążenie pracą szkolną,
zachowania ryzykowne: palenie tytoniu i marihuany, upijanie się, przemoc
międzyrówieśnicza.
Sposób prezentacji wyników badań
Prezentację wyników badań podzielono na trzy części:
· W tabelach pokazano częstości odpowiedzi
pozytywnych, jakich udzielali uczniowie 11-18-letni na pytania dotyczące
satysfakcji ze szkoły, osiągnięć szkolnych, uczestnictwa
w życiu szkoły, autonomii uczniów, poczucie obciążenia pracą szkolną, wsparcia
społecznego z trzech źródeł, zachowań ryzykownych.
· W porównaniach międzynarodowych wykorzystano analizy według płci dla trzech grup wiekowych (11, 13 i 15 lat) łącznie. Na rycinach pokazano kraje według ich kolejności od najkorzystniejszej pozycji (na górze wykresu) do najmniej korzystnej (dół wykresu).
· Przedstawiono wpływ poziomu postrzeganego wsparcia społecznego na występowanie ryzyka zachowań ryzykownych dla zdrowia. Ryzyko występowania zachowań ryzykownych dla zdrowia u uczniów gimnazjum zbadano wykorzystując:
14 stwierdzeń dotyczących
wsparcia społecznego:
Stwierdzenia dotyczące wsparcia ze strony nauczycieli:
- W mojej klasie jestem zachęcany do wyrażania własnych poglądów,
- Nasi nauczyciele traktują nas dobrze i sprawiedliwie,
- Mogę otrzymać dodatkową pomoc od nauczycieli, gdy jej potrzebuję,
- Moi nauczyciele interesują się mną jako człowiekiem,
- Większość moich nauczycieli jest życzliwa.
Stwierdzenia dotyczące wsparcia ze strony innych uczniów w klasie:
- Uczniowie w mojej klasie lubią przebywać ze sobą,
- Większość uczniów w mojej klasie to osoby życzliwe i chętne do pomocy,
- Inni uczniowie akceptują (przyjmują) mnie takim, jakim jestem,
- Gdy jakiś uczeń w mojej klasie jest przygnębiony, ktoś z klasy stara się mu
pomóc.
Stwierdzenia dotyczące wsparcia związanego ze szkołą ze strony rodziców:
- Moi rodzice są gotowi mi pomóc, gdy mam kłopoty w szkole,
- Moi rodzice chętnie przychodzą do szkoły, aby rozmawiać z nauczycielami,
- Moi rodzice zachęcają mnie, abym dobrze uczył się w szkole,
- Moi rodzice są gotowi pomagać mi przy odrabianiu lekcji.
Uczniowie wybierali odpowiedzi w
skali Likerta (od zdecydowanie zgadzam się do zdecydowanie nie zgadzam się).
Skonstruowano trzy sumaryczne wskaźniki wsparcia, przyznając jeden punkt za
odpowiedź najmniej korzystną do maksymalnej dla danego stwierdzenia liczby
punktów (cztery lub pięć) za odpowiedź najkorzystniejszą dla ucznia.
Po pomnożeniu uzyskano wskaźnik sumaryczny w skali 0-100 punktów.
Stwierdzenia odnoszące się do zachowań ryzykownych dla
zdrowia:
- upijanie się więcej niż 4 razy w życiu,
- codzienne palenie tytoniu,
- używanie marihuany lub haszyszu więcej niż 3 razy w ostatnich 12 miesiącach
(tylko 15-latki),
- uczestnictwo w dręczeniu innych uczniów, co najmniej 2-3 razy w miesiącu w
ostatnich kilku miesiącach,
- uczestnictwo w bójkach więcej niż3 razy w ostatnich 12 miesiącach,
- kontakty seksualne kiedykolwiek w życiu (tylko 15-latki).
Ryzyko zachowań ryzykownych w zależności od poziomu wsparcia obliczono za
pomocą współczynnika ryzyka względnego modelu regresji logistycznej.
Wyniki i ich omówienie:
ŚRODOWISKO SZKOLNE UCZNIÓW 11-18 LETNICH
Wszystkie analizowane elementy środowiska szkoły zbadano poprzez zsumowanie pozytywnych odpowiedzi (zgadzam się lub zdecydowanie zgadzam się), jakich udzielali badani uczniowie.
1. Satysfakcja uczniów ze szkoły i obciążenie pracą szkolną
Satysfakcja uczniów ze szkoły zmniejszała się z wiekiem badanych. 72% uczniów 11-letnich odpowiedziało, że lubią lub bardzo lubią swoją szkołę w porównaniu do 56% uczniów 15-letnich. W grupie uczniów ponadgimnazjalnych odsetki zmieniały się od 78% u 16-latków do 67% u 18-latków. Odsetki uczniów, którzy chętnie idą do szkoły, lubią być w szkole i lubią zajęcia w szkole także zmieniały się zależnie od wieku badanych i były większe u uczniów młodszych. Na pytanie nie lubię wielu rzeczy związanych ze szkołą częściej pozytywnych odpowiedzi udzielali uczniowie starsi: 51% 15-latków i 31% 11-latków zgodziło się z tym stwierdzeniem. W grupie uczniów ponadgimnazjalnych odpowiednio 54% 18-latków i 49% 16-latków.
Poczucie obciążenia pracą szkolną częściej odczuwali uczniowie starsi. Na wszystkie trzy stwierdzenia odnoszące się do obciążenia pracą szkolną częściej pozytywnych odpowiedzi udzielali starsi uczniowie.
2. Osiągnięcia szkolne, uczestnictwo w życiu szkoły, autonomia uczniów.
Osiągnięcia szkolne, uczestnictwo
w życiu szkoły i swoją autonomię częściej oceniali lepiej uczniowie młodsi. Dla
przykładu dobrą lub bardzo dobrą samoocenę osiągnięć szkolnych
w porównaniu z innymi uczniami częściej deklarowali uczniowie młodsi: 72%
11-latków
i 52% 15-latków, w starszej grupie uczniów: 43% 16-latków i 42% 18-latków.
Jedynie poczucie zbyt surowego traktowania mieli częściej starsi uczniowie 34%
15-latków i 25%
u 11-latków.
3. Wsparcie społeczne ze
strony nauczycieli, innych uczniów w klasie i rodziców. Analizowano poziom
postrzeganego wsparcia społecznego z trzech źródeł: ze strony nauczycieli,
innych uczniów w klasie i ze strony rodziców związane ze szkołą. Na wszystkie
stwierdzenia odnoszące się do trzech wymienionych źródeł wsparcia częściej
udzielali pozytywnych odpowiedzi uczniowie młodsi w każdej badanej grupie: 11 i
16-letni,
w porównaniu ze starszymi: 15 i 18-letnimi.
4. Zachowania ryzykowne.
Analizowano częstość zachowań
ryzykownych biorąc pod uwagę częstości przyjęte
w literaturze jako te, które mają negatywne skutki zdrowotne (np. codzienne
palenie tytoniu, upijanie się więcej niż 4 razy itd.). Z siedmiu zachowań
ryzykownych sześć (próby palenia tytoniu, codzienne palenie tytoniu, upijanie
się więcej niż 4 razy, palenie marihuany lub haszyszu w ostatnich 12
miesiącach, wczesna inicjacja seksualna i bycie sprawcą dręczenia innych
uczniów 2-3 razy w miesiącu lub częściej) występowało częściej u uczniów
starszych w porównaniu z młodszymi. Bycie ofiarą dręczenia przez innych uczniów
2-3 razy
w miesiącu lub częściej odnosiło się częściej do uczniów młodszych 12% u
11-latków i 7%
u 15-latków.
PORÓWNANIA MIĘDZYNARODOWE Porównań
międzynarodowych dokonano
u młodzieży 11, 13 i 15-letniej według ich płci i kraju, z którego pochodzili
badani. Szersze omówienie tego zagadnienia zawiera oddzielna publikacja (patrz
przypis nr 4).
1. Sympatia uczniów do szkoły We wszystkich badanych krajach UE najmniej zróżnicowany był odsetek uczniów, którzy udzielili odpowiedzi, że lubią swoją szkołę. Znacznie bardziej zróżnicowane są odsetki młodzieży, która bardzo lubi szkołę (7-36%) oraz nie lubi jej (15-52%). We wszystkich krajach bardziej lubiły szkołę dziewczęta niż chłopcy. W Polsce bardzo lubiło szkołę 14% chłopców i 20% dziewcząt.
2. Poczucie obciążenia pracą
szkolną Poczucie obciążenia pracą szkolną u młodzieży w 22 krajach UE było
bardzo zróżnicowane, czego powodem mogą być różnice w systemach szkolnych i
wymaganiach stawianych uczniom. Najbardziej obciążeni pracą szkolną byli
uczniowie z Malty: 59% chłopców i 65% dziewcząt. Najmniej z Holandii: 12%
chłopców
i 15% dziewcząt. W Polsce odsetek chłopców odczuwających bardzo duże lub dość
duże obciążenie pracą szkolną wyniósł 48%; dziewcząt 49% i były jednymi z
wyższych.
3. Samoocena osiągnięć w szkole (w porównaniu z innymi uczniami w klasie)
W większości krajów UE tylko kilka procent młodzieży uważa, że ich osiągnięcia
w szkole są poniżej przeciętnej. Najwięcej uczniów uznało swoje osiągnięcia za
dobre lub bardzo dobre. We wszystkich krajach dziewczęta lepiej oceniają swoje
osiągnięcia szkolne niż chłopcy.
Najlepiej swoje osiągnięcia szkolne oceniali uczniowie z Grecji: 75% chłopców i 79% dziewcząt. Najgorzej chłopcy z Estonii – 37% i dziewczęta z Portugalii – 47%. W Polsce 55% chłopców i 70% dziewcząt powiedziało, że ich osiągnięcia szkolne są bardzo dobre lub dobre.
4. Relacje między uczniami Ze stwierdzeniem „uczniowie w mojej klasie
lubią przebywać ze sobą” zgodziła się większość młodzieży prawie we wszystkich
krajach UE. Wyraźne są jednak różnice pomiędzy poszczególnymi krajami – od 87%
dziewcząt w Niemczech do 42% dziewcząt na Litwie. W 16 spośród 22 krajów
częściej zgadzali się z tym stwierdzeniem chłopcy niż dziewczęta. Młodzież
polska zajęła pozycję środkową. Rozkład odpowiedzi na stwierdzenie „większość
uczniów w mojej klasie to osoby życzliwe i chętne do pomocy” jest podobny jak w
pierwszym stwierdzeniu. Zbliżona jest także kolejność krajów, zwłaszcza
znajdujących się na najniższych pozycjach krajów postkomunistycznych (Czechy,
Litwa, Łotwa). Mniejsze są jednak różnice między chłopcami i dziewczętami oraz
większy odsetek nastolatków, które nie zgodziły się z tym stwierdzeniem. W
Polsce 15% chłopców i 17% dziewcząt nie zgodziło się z tym stwierdzeniem (duży
odsetek). Większość uczniów zgodziła się ze stwierdzeniem „inni uczniowie
akceptują mnie takim, jakim jestem”. Najczęściej zgadzali się z tym
stwierdzeniem chłopcy (90%) i dziewczęta (85%) z Portugalii. Najrzadziej
chłopcy (63%) z Estonii i dziewczęta (65%) z Włoch. W Polsce zgodziło się z tym
stwierdzeniem 78% chłopców i 76% dziewcząt.
5. Zachowania ryzykowne.
Palenie tytoniu. Odsetki
nastolatków, które już eksperymentowały z paleniem tytoniu są
u obu płci najmniejsze w Grecji i na Malcie (22% i 19%), największe na Litwie
(68% chłopców i 49% dziewcząt). Na uwagę zasługuje, że wszystkie kraje postkomunistyczne
znalazły się na najmniej korzystnych pozycjach. Jedynie dziewczęta w Polsce
zajmują korzystną środkową pozycję. Dane wskazywały, że w krajach postkomunistycznych
więcej chłopców niż dziewcząt paliło regularnie tytoń, podczas, gdy w krajach
Europy zachodniej częściej paliły dziewczęta. Najrzadziej paliły dziewczęta ze
Szwecji (3%) i chłopcy z Grecji (4%). Najczęściej dziewczęta z Litwy (12%) i
chłopcy z Niemiec (12%).
Picie alkoholu. Większy odsetek pijących jakikolwiek alkohol (piwo,
wino, wódka) codziennie lub w każdym tygodniu dotyczył chłopców. Najczęściej
jakikolwiek alkohol pili chłopcy z Malty (32%) i dziewczęta z Wielkiej Brytanii
(20%). Najrzadziej chłopcy (6%)
i dziewczęta (4%) z Finlandii. Polska znalazła się wśród krajów o małym odsetku
pijących regularnie jakikolwiek alkohol chłopców (10%) i dziewcząt (5%).
Odsetek pijących regularnie piwo (codziennie lub w każdym tygodniu) jest we
wszystkich krajach 2-3 razy większy u chłopców niż u dziewcząt. Najczęściej
piją piwo regularnie chłopcy (23%)
i dziewczęta (12%) w Czechach. Odsetki młodzieży pijącej regularnie piwo w
Polsce są dość małe (9% chłopców, 4% dziewcząt). Upijanie się przez młodzież 2
razy lub więcej jest nasilonym zachowaniem ryzykownym. Prawie we wszystkich
krajach (poza Finlandią lub Hiszpanią) z taką częstotliwością upijało się
więcej chłopców niż dziewcząt. Najrzadziej upijali się chłopcy z Hiszpanii (9%)
i dziewczęta z Francji (6%). Najczęściej chłopcy z Litwy (30%) i dziewczęta z
Wielkiej Brytanii (27%).
Używanie marihuany lub
haszyszu w ostatnich 12 miesiącach (dotyczy tylko 15-latków). Odsetki są
bardzo zróżnicowane w badanych krajach zarówno dla dziewcząt jak i chłopców.
Większy odsetek dotyczył chłopców niż dziewcząt. W Polsce odsetek używających
marihuanę chłopców wyniósł 11%, dziewcząt 4%. Najrzadziej palili chłopcy (2%)
i dziewczęta (1%) z Łotwy. Najczęściej odpowiednio 23% i 19% młodzieży z
Hiszpanii. Jest to grupa zagrożona kontynuacją tego ryzykownego zachowani w
przyszłości.
Inicjacja seksualna – Młodzież w wieku 15 lat, która odbyła stosunek
płciowy. Odsetek młodzieży 15-letniej, która odbyła już stosunek płciowy
wahał się od 9% u dziewcząt
w Polsce do 38% dziewcząt w Wielkiej Brytanii. W 15 krajach jest on większy u
chłopców niż u dziewcząt, a pozostałych 4 krajach (Wielka Brytania, Finlandia,
Niemcy i Szwecja) proporcje są odwrócone.
Polska należy do krajów o najmniejszym odsetku nastolatków rozpoczynających tak wcześnie współżycie seksualne.
Uczestnictwo młodzieży w
bójkach w ostatnich 12 miesiącach. We wszystkich krajach znacznie częściej
w bójkach uczestniczyli chłopcy niż dziewczęta. Warto zwrócić uwagę, że wśród
krajów o największym odsetku uczestników częstych bójek, zwłaszcza u chłopców,
znalazły się prawie wszystkie kraje postkomunistyczne, w tym także Polska, w
której odsetek wyniósł dla chłopców 28%. Najrzadziej zjawisko częstych bójek
odnosiło się od młodzieży
z Niemiec: 12% chłopców i 3% dziewcząt. Najczęściej występowało u chłopców z
Węgier (31%) i dziewcząt z Estonii (12%). Młodzież, która w ostatnich kilku
miesiącach była ofiarą dręczenia przez innych uczniów w szkole. Około 1/3
młodzieży było dręczonych przez innych uczniów, co najmniej 1 raz w ostatnich
kilku miesiącach. W większości krajów różnice między chłopcami i dziewczętami
są niewielkie, istnieją natomiast duże różnice między poszczególnymi krajami.
Odsetek młodzieży, która często była ofiarą dręczenia jest najmniejszy w
Szwecji, największy na Litwie, młodzież polska zajmuje pod tym względem pozycje
środkowe.
Młodzież, która w ostatnich kilku miesiącach była sprawcą/czynią dręczenia innych uczniów w szkole. We wszystkich krajach w dręczeniu innych uczniów w szkole w ostatnich kilku miesiącach uczestniczyło więcej chłopców niż dziewcząt. W Polsce 19% chłopców i 5% dziewcząt. Zwraca uwagę, że w tych samych krajach są najmniejsze i największe odsetki ofiar i sprawców przemocy.
WSPARCIE SPOŁECZNE GIMNAZJALISTÓW
A ZACHOWANIA RYZYKOWNE
1. Używanie substancji psychoaktywnych w zależności od wsparcia ze strony
nauczycieli, innych uczniów w klasie i rodziców
Ryzyko względne używania
substancji psychoaktywnych malało, kiedy poziom wsparcia był wysoki (ryzyko
obliczono przez porównanie uczniów, którzy uzyskali największą liczbę punktów w
skali wsparcia – 100 punktów z tymi, którzy nie mieli wsparcia uzyskując
0 punktów w skali wsparcia). Największe znaczenie dla zmniejszenia ryzyka miało
wsparcie ze strony nauczycieli. Ryzyko względne używania marihuany lub haszyszu
zmniejszyło się 12,3-krotnie, upijania się prawie 10-krotnie, palenia tytoniu
4,4-krotnie przy dużym wsparciu nauczycieli. W przypadku dużego wsparcia ze strony
rodziców ryzyko używania marihuany lub haszyszu zmniejszyło się 8,5-krotnie,
upijania się 5,7-krotnie, palenia tytoniu 3,8-krotnie. Ryzyko używania
substancji psychoaktywnych zmniejszyło się tylko 1,4 - 2,4-krotnie, kiedy
poziom wsparcia uzyskanego od innych kolegów w klasie był wysoki (ryc.1).
Rycina 1. Ryzyko względne używania substancji psychoaktywnych w zależności
od wsparcia ze strony nauczycieli, innych uczniów w klasie i rodziców wśród
uczniów gimnazjów. Źródło: Małkowska A., Woynarowska B.: Postrzeganie przez
uczniów gimnazjum wsparcia społecznego a występowanie zachowań ryzykownych.
Edukacja. Studia. Badania. Innowacje 2004, 3 (87), 36-47.
2. Inne zachowania ryzykowne w zależności od wsparcia ze strony nauczycieli, innych uczniów w klasie i rodziców.
Ryzyko względne omawianych
zachowań ryzykownych malało, przy dużym wsparciu
z trzech źródeł (ryc.2).
Ryzyko uczestnictwa w dręczeniu innych uczniów zmniejszyło się
4,5-krotnie, udziału w bójkach 3,4-krotnie, wśród uczniów, którzy uzyskali
maksymalną liczbę punktów w skali wsparcia. Najmniejsze znaczenie dla
zmniejszania ryzyka uczestnictwa w dręczeniu innych uczniów miało wsparcie od
rodziców – ryzyko było 2,1-razy mniejsze. Dla uczestnictwa w bójkach i
kontaktów seksualnych wsparcie od innych uczniów – ryzyko zmniejszyło się
1,8-krotnie w odniesieniu do bójek i 1,6-krotnie przy kontaktach seksualnych.
Największe znaczenie dla zmniejszenia ryzyka kontaktów seksualnych wśród uczniów 15-letnich miał wysoki poziom wsparcia od rodziców. 6,2-razy rzadziej podejmowały kontakty seksualne osoby, które otrzymały wsparcie od rodziców. Równie ważne było w tym przypadku wsparcie otrzymane ze strony nauczycieli. Uczniowie, którzy mieli duże wsparcie od nauczycieli 5,6-razy rzadziej podejmowali kontakty seksualne.
Rycina 2. Ryzyko względne
zachowań ryzykownych: uczestnictwa w dręczeniu innych uczniów, uczestnictwa w
bójkach, kontaktów seksualnych, w zależności od wsparcia ze strony nauczycieli,
innych uczniów w klasie i rodziców wśród uczniów gimnazjów.
Źródło: Małkowska A., Woynarowska B.: Postrzeganie przez uczniów gimnazjum wsparcia społecznego a występowanie zachowań ryzykownych. Edukacja. Studia. Badania. Innowacje 2004, 3 (87), 36-47.
Wnioski:
1. Pozytywny obraz szkoły zależy
od wieku uczniów. Im starsi uczniowie tym gorzej postrzegają szkołę. Młodsi
uczniowie mają bardziej pozytywny obraz szkoły.
2. Zachowania ryzykowne występują częściej u uczniów starszych – gimnazjalistów
i uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Jedynie bycie ofiarą dręczenia przez innych
uczniów dotyczy częściej uczniów klas młodszych szkoły podstawowej i gimnazjum.
3. Istnieją duże różnice w postrzeganiu wszystkich analizowanych elementów
środowiska szkoły w poszczególnych krajach. Jest to spowodowane różnicami w
systemach szkolnych,
a także kontekstem kulturowym, społecznym i ekonomicznym w danym kraju.
4. Młodzież w Polsce w porównaniu z młodzieżą w poszczególnych krajach Europy,
charakteryzuje mały odsetek uczniów, którzy bardzo lubią swoją szkołę i duży
odsetek mających poczucie dużego obciążenia pracą szkolną. W przypadku
pozostałych, analizowanych elementów środowiska szkoły młodzież polska
zajmowała pozycje środkowe.
5. Młodzież w Polsce, w porównaniu z młodzieżą w poszczególnych krajach Europy
charakteryzuje: mniejszy odsetek pijących regularnie napoje alkoholowe,
palących regularnie tytoń dziewcząt oraz młodzieży rozpoczynającej wcześnie
współżycie seksualne (zwłaszcza dziewcząt). W zakresie pozostałych zachowań
ryzykownych młodzież polska zajmuje wśród 22 krajów pozycje w pobliżu środka.
6. Wsparcie społeczne uzyskiwane z trzech źródeł – od nauczycieli, innych uczniów w klasie i rodziców – zmniejsza ryzyko występowania zachowań ryzykownych. Brak wsparcia znacznie to ryzyko zwiększa.
7. Wsparcie uzyskane ze strony nauczycieli i rodziców ma większy wpływ na zmniejszenie prawdopodobieństwa ryzykownych zachowań w porównaniu ze wsparciem uzyskanym od innych kolegów w klasie.
8. Spośród sześciu analizowanych zachowań ryzykownych dla zdrowia, wsparcie społeczne, szczególnie ze strony nauczycieli, ma największe znaczenie w redukowaniu nadużywania picia alkoholu i używania marihuany lub haszyszu przez młodzież. Uczniowie, którzy otrzymują wsparcie związane ze szkołą od rodziców rzadziej podejmują kontakty seksualne niż uczniowie, którzy tego wsparcia nie mają. Rola rodziców w zmniejszaniu ryzyka podejmowania przez uczniów kontaktów seksualnych jest największa w porównaniu z rolą nauczycieli i rówieśników.
Przypisy:
1. Research Protocol for the 2001-2002 Survey.
Health Behaviour in School-Aged Children:
a WHO Cross-National Study. University of Edinburgh 2001.
2. Międzynarodowy Koordynator
badań: dr Candance Currie, Uniwersytet w Edynburgu.
Kierownictwo badań w Polsce od 2004 r. dr med. Joanna Mazur, Zakład
Epidemiologii Instytutu Matki i Dziecka, do 2004 r. prof. dr hab. med. Barbara
Woynarowska, Katedra Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania Uniwersytetu
Warszawskiego.
3. Kierownictwo badań dr med. Anna Oblacińska, Zakład Medycyny Szkolnej
Instytutu Matki i Dziecka.
4. Opracowano na podstawie: B.
Woynarowska, J. Mazur, A. Małkowska, H. Kołoło: Zdrowie, zachowania zdrowotne i
środowisko społeczne młodzieży w krajach Unii Europejskiej. Katedra
Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania Wydział Pedagogiczny UW, Zakład
Epidemiologii Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2005.
http://www.cmppp.edu.pl/szkola/porozmawiajmy/artykuly